TE0RI PUITIKA SASTERA MELAYU

Teori Puitika Sastera Melayu telah diperkenalkan oleh Muhammad Hj Salleh, seorang profesor sastera Melayu di Jabatan Persuratan Melayu Universiti Kebangsan Malaysia (Kini bertugas sebagai profesor sastera di Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia). Muhammad boleh dianggap sebagai pelopor penerokaan teori sastera tempatan sekitar akhir tahun 1989. Gagasan Puitika Sastera Melayu diperincikan pada awalnya dalam buku Puitika Sastera Melayu: Satu Pertimbangan, yang diterbitkan oleh Universiti Kebangsaan Malaysia pada tahun berkenaan. Idea ini disampaikan sempena syarahan pengukuhan Muhammad Haji Salleh sebagai profesor di Universiti Kebangsaan Malaysia.
Puitika Sastera Melayu bertunjangkan kepada falsafah dan konsep keindahan dalam kesusasteraan Melayu tradisional. Dengan penelitian yang bersifat analitis terhadap ribuan pantun Melayu, Muhammad menemukan idealisme keindahan yang mengakar dalam teks-teks kesusasteraan Melayu tradisional itu, khususnya pantun.
Bagi membina kerangka pemikirannya terhadap konsep puitika sastera Melayu, pandangan dan tulisan-tulisan Vladimir I. Braingsky dan Eagleton sering dirujuk untuk memantap idealisme teoretikalnya.
Muhammad percaya, bahawa keindahan sastera Melayu mempunyai kaitan akrab dengan etos, budaya, pandangan hidup, sejarah, alam sekitar dan lingkungannya (Sahlan Mohd Saman,1997:194). Dengan kepercayaan ini, Muhammad membentang landasan penelitian teks sastera Melayu yang menyekalikan pandangan Semiotik, Formalisme dan Historisisme Baru iaitu dengan memberi kepentingan terhadap semua aspek dalam dan luar teks serta Strukturalismenya. Muhammad menghampiri konsep yang disebut oleh Eagleton (1990) `conseptions of the unity and integrity of the art`.
Pada tahap ini, Puitika Sastera Melayu membuka jalan kepada pembaca bagi memahami fenomena keindahan dalam karya-karya kesusasteraan Melayu bagi tujuan mengangkat nilai keindahan teks kesusasteraan Melayu tersebut, di samping mencari makna di sebalik keindahan itu dengan hubungan-hubungan yang berada di luar teks seperti budaya, sikap, pandangan hidup, sejarah dan alam sekitar masyarakat Melayu itu sendiri.
Teori ini Puitika Sastera Melayu telah dimantapkan dengan lebih terperinci oleh Muhammad menerusi bukunya yang berjudul Puitika Sastera Melayu setebal 369 halaman dan diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 2000, manakala versi bahasa Inggeris pula diterbitkan pada tahun 2008. Kemantapan idea Muhammad telah melayakkan buku ilmiah ini menerima anugerah Hadiah Sastera MASTERA 2001. Usaha Muhammad sangat berbaloi, selain dari berjaya menyumbangkan idea yang bersifat teoritikal terhadap sifat dan ciri kesusasteraan Melayu, idea beliau juga diiktiraf sebagai satu hasil kajian ilmiah yang bermutu dan bermanfaat.
Puitika Sastera Melayu menjadi kunci untuk kita mencari jawapan sebenar kepada sifat dan ciri-ciri kesusasteraan Melayu yang meliputi karyanya, pengarang, wadah, estetika, khalayak dan bangsa pemiliknya.

Estetika (keindahan) menjadi induk yang mendasar pemikiran Muhammad terhadap kesusasteraan Melayu. Keindahan yang ditonjol sebagai asas yang menteorikan kesusasteraan Melayu itu digali daripada genre puisi dan prosa Melayu klasik. Salah satu kekuatan dan keunggulan kesusasteraan Melayu klasik pada Muhammad ialah kerana nilai keindahan yang terpadu di dalam karya-karya kesusasteraanya.
Mendekati teks kesusasteraan berasaskan teori ini, bermakna pengkritik meletakkan diri mereka pada landasan puitika dengan hasrat untuk membuktikan kehadiran ciri-ciri estetika yang membina makna teks. Muhammad menjelaskan secara terperinci ciri-ciri keindahan yang menjadi teras puitika kesusasteraan Melayu, iaitu:-

- keindahan dalam mengajar atau mendidik
- keindahan dalam pengungkapan kesedihan dan kesusahan
- keindahan dalam penceritaan
- keindahan dalam rasa
- keindahan yang asli

Ciri-ciri keindahan yang ditemui oleh Muhammad kemudiannya mewajarkan hasil penerokaan oleh I.V.Braginsky yang menghalusi teks kesusasteraan Melayu klasik pelbagai genre bagi mencari asas-asas untuk membina konsep keindahan dalam kesusasteraan Melayu klasik.